Кыргызстан

- Ильяс мырза, саламатсызбы? Биздин студияга кош келипсиз. Жакында эле Кыргызстанда ВИЧ-СПИДге каршы күрөшүү күнү белгиленди. Акыркы маалыматка таянсак, соңку жылдары бул оору жыныстык жол менен көбүрөөк тарай баштаган экен. Ооруну алып жүрүүчүлөрдүн 60% ашууну эркектер деп окудум. Негизи эле жыныстык инфекцияларды көбүнчө эркектер алып жүрөт турбайбы?

- Сиздин маалыматыңыз кичине эркектерди күнөөлөгөнгө окшоп калып жатат да. Бирок уролог катары айтсам, акыркы жылдары чындап эле жыныстык жол менен жугуучу инфекция менен көп келишүүдө. ВИЧ эч кандай белги бербейт да. Бар-жогун эч ким билбейт. Буга чейин айрым миграцияда жүргөн эркектер аялына жугузган учурлар катталган да. Урологго эркек качан келет? Кайсы бир белгилер күчөй баштаганда гана. Текшерсек, чын эле жыныстык оору чыгып калат. Соңку кезде үйлөнөрдүн астында "бир текшерилип коеюнчу" деп келгендер көбөйдү. Айрыкча жашы 20-30дун тегерегиндеги жигиттер көбүрөөк кайрыла баштады. Урологго кайрылуу "модага" айлана баштады десем болот. Жашы отуздан өтүп калгандар деле келет. Тилекке каршы, ошол маалда көп эркектерде өнөкөт оорулар пайда болуп калат. Ден соолугу чың, жөн эле пландуу текшерилип кеткендер дагы бар. Ошол бизди сүйүндүрөт. Бул жакшы, анткени элде маалымат болуп, ден соолугуна кам көрүү маданияты калыптана баштаганынан кабар берет.

- Үйлөнүү тууралуу айтып калбадыңызбы? Үйлөнөрдүн алдында кандай анализдерди тапшыруу керек? Башка мамлекетте түгөйлөр турмуш курардын астында генетикалык жактан да текшерилишет тура?

- Биз эми алардын жүрөгүн түшүрүп, анчалык терең изилдөөнү сунуштабайбыз. Анан калса, генетикалык изилдөөлөр өтө кымбат турат. Биз болгону негизги, айрыкча жыныстык инфекцияларга анализ тапшыртууну сунуштайбыз. Жыныстык органдарды ультра үндүү текшерүүдөн өткөрөбүз. Анан албетте, уруктун сапаты. Бул анализдердин баасы ашып кетсе 7-8 миң сом турат. Бул акчаны бизде кафеге же той-ашка деле коротуп коюшат. Ага караганда анализге жумшоо болочок үй-бүлөгө инвестиция эмеспи.

Негизи эркек саламаттыгы чың кезде, 30 жашка чейин үйлөнүшү керек. Үйлөнгөн эркек моралдык жактан калыптанат. Урологго да көп келбейт. Ошол себептүү эрте үйлөнгүлө дейбиз.

Дагы караңыз

"Сактанганды билбейт". Жаштар арасында жайылган ВИЧ

- Эми сиздерге маалыматы, акчасы барлар келет тура. Элетте турган маалыматы же акчасы жок, болсо да убактысы жоктор кантет. Балким бир программа уюштуруп, жарым баасын мамлекет төлөгүдөй кылсачы?

- Мен Казакстандагы бир уролог менен таанышмын. Ал өзүнүн командасын топтоп, алыскы аймактарга чейин ден соолук кербенине чыгат. Ошол жактан эле анализ алып, ошол жактан эле консультация берип келет. Мындай иштерди бизде да кылса болот.

- Бир жолу мен урологго көрүнгөнү барсам, кезек күтүп отурган эркек "аялдар да урологго көрүнөбү?" деп таң калган эле. Бөйрөк баарыбызда бар да. Бирок эл арасында уролог эркектердин дарыгери дегендей түшүнүк калыптанып калган экен...

- Урология - бул медицинанын чоң бир бөлүгү. Урос - заара, логос - илим. Андрология анан бир бөлүгү, бул эркектин саламаттыгын изилдей турган илим. Бөйрөк, табарсык, заара чыгарчу каналдар баарыбызда бар. Ошол себептүү мага кыз-келиндер да кайрылат. Айрыкча цистит оорусунан дарыланып, айыкпай кыйналганда урологго келишет. Ага ошол эле инфекция же башка себептер түрткү болушу ыктымал. Эркектер циститке аз чалдыгат. Бул эми алардын физиологиялык өзгөчөлүгү десек болот. Эркек балада цистит фимоздун айынан, чел кабык жыныс органын жаап калып, инфекция топтолгондо пайда болушу мүмкүн. Фимоз айрыкча отургузулбаган балдарда көбүрөөк кездешет.

- Кээде кышында жука кийинбе, простатит болосуң деп калгандарды угуп калабыз? Бул азыркы эркектер арасында көп кездешчү көйгөй тура?

- Простатит жука шым кийгенден болбойт. Простатит суук тийгенде болбойт. Кыргызстанга простатитке алып келген бирден бир себеп - бул жыныстык жол менен жугуучу инфекциялар. Ал организмге киргенден кийин простата безин талкалай баштайт. Иммунитеттин төмөндүгү, стресс, муздакка отуруу булардын баары ооруну козгой турган триггер гана.

- Кыргызстанда ошол ооруну ойготкон эң чоң триггер кайсы?

- Биринчи орунга кыймылдын аздыгын коймокмун. Азыр көп эркектер отуруп иштешет. Машинелердин да саны көбөйдү. Сааттап тыгында турушат. Жүк ташуучу машине айдап, күндүр-түндүр жол жүргөндөр бар. Мага АКШ, Европа, Орусияда ушинтип иштегендер көп кайрылат. Рулда сааттап отурганда белден ылдый кан айланбай, уюп калат. Кан уюган жерде албетте оору пайда болот.

- Аденома деген да дарт көп кездешет тура?Аны эркектердин климаксы деп коет турбайбы?

- Аденома - бул шишик. Ал залалдуу эмес да, залалдуу да болушу мүмкүн. Ошон үчүн 50 жаштан жогору эркектер урологго жылына бир көрүнүп турушу керек. Аденома эркектин климаксы деген теория бары чын жана ал туура. Анткени 40-50 жаштан өйдө эркектерде тестостерондун деңгээли түшөт. Ошол маалда денеде гормоналдык өзгөрүүлөр жүрөт. Бирок бул анын мүнөзүнө жана жүрүм-турумуна анча таасир этпейт. Бир гана заара чыгаруучу органдарда көйгөйлөр болушу мүмкүн. Андан кийин жыныстык алсыздык акырындап башталат. Тестостерон гормону азайганда эркектин курсагын май басып, көкүрөк бездери чоңоюп кетет.

- Тыгындан, кыймылдын аздыгынан башка эркектердин тукум улоочу саламаттыгына терс таасир эткен дагы кандай себептер бар? Суук тиет балким?

- Негизи дени сак эркекке үч-төрт байпак, эки-үч шым кийүүнүн деле кажети жок. Бүткүл дүйнөлүк саламаттык сактоо уюмунун (ДССУ) статистикасында адамдар өзүнүн зыяндуу адаттарынын 40% оңдоп, туура жашоо таризине өтсө эле оорубайт экен. Бул ошол эле туура тамактануу, зыяндуу ичимдиктерден баш тартуу. Мага азыр келген ар бир экинчи же үчүнчү бейтап тамеки чегет же насвай тартат. Мына ушунун баары тукум улоо саламаттыгына терс таасир этет да. ДССУнун атайын нормасы бар. Дарыгерлерге жөнөтүп турушат. Ошол көрсөткүч жеке эле бизде эмес, дүйнөдө төмөндөп жатат. Тагыраагы уруктун сапаты начарлоодо.

Дагы караңыз

"Отуздагы жигиттин курсагы чыгып, элүүдөгү кишидей көрүнөт"

- Аны жакшыртуу үчүн эмне кылыш керек?

- Бул эми индивидуалдуу маселе. Эң башкысы ар бир эркек өзүнө кам көрүп, дарыгерге көрүнүп турушу керек. Ошого жараша ага эмне ичип-жеп, кандай кыймылдаш керек деген алгоритм түзүлөт. Азыр аймактардан тубаса оорулар менен келгендер бар. Жаш кезинде паротит же башка менен ооруп, билбей жүрө бериши мүмкүн. Эгер убагында көрүнсө, балким ага жетмек эмес.

- Жакында эле бир адис менен сүйлөшсөм, кызамыкка каршы эмдөө паротиттен да сактай турганын айтты да. Демек, эмдөөдөн качпаш керек тура.

- Паротит - эркектин тукум улоочу функциясын талкалаган оору. Ал жукканда кичине балдардын жумуртка бези шишип калат. Көпчүлүк ата-энелер аны байкабайт. Ошол маалда вирус жумуртканын ичиндеги урук бөлүп чыгаруучу клеткаларды иштен чыгарат. Паротиттен башка дагы тукумсуздукка алып келчү оорулар көп. Жыныстык инфекция жукканда каналдан ириң агып калат. Көп эркектер беш-алты күн чыдап койсом өтүп кетет деп ойлошот. Ал чындап эле токтоп калат. Бирок инфекция эч кайда кетпейт, организмде кала берет. Урук чыгаруучу простата безине кирип, клей сыяктуу жаап калат. Жакында мага Москвадан бир жигит келди. Төрт-беш жыл мурда мейманканада иштеп жүрүп оору жугузуп алган экен. Догдурга барбаптыр. Ушундайлар көп болуп жатат да.

- Урук жакшы кыймылдабайт, сенек деген дагы диагноз коюшат тура?

- Муну астенозооспермия деп коет. Эркектин организминде бир гана клетка кыймыл-аракетке ээ. Бул урук. Урук кыймылда болуш үчүн ага энергия керек. Анан эркектин дени-карды чың болууга тийиш. Урологдор арасында "Уруктун сапаты - бул эркектин жалпы ден соолугунун күзгүсү" деген сөз бар. Эркекте кайсы бир өнөкөт оору, айталы кант диабети, жүрөк-кан тамыр оорусу болсо дагы уругу алсыз болот. Кан диабетине чалдыккандарда майда кан тамырлар жакшы иштебей калат. Жыныстык жактан күчтүү болуш үчүн кан тамырлардын иштөө функциясы жакшы болушу керек. Жүрөк-кан тамыр ооруларына чалдыккандар дайыма дары ичишет. Алар дагы эркектин саламаттыгына терс таасир этет. Алар бизге келгенде урологиялык дарыны жазуу керекпи же жокпу деген ой пайда болот. Ал дары оорусуна канчалык таасир этет? Мунун баары дарыгердин тажрыйбасына жараша болот да.

- Сиз интернетте атайын баракча алып барат турбайсызбы? Көбүнчө кандай суроолор менен кайрылышат?

- Мага ар түрдүү суроолор менен кайрылышат. Дүйнөнүн ар кайсы жагында жүргөн эркектер жазат. Күйөөсүнүн көйгөйүн айткан аялдар бар. Мен аларга кантип жардам берем? Жок дегенде жазып, бугун чыгарып алышат.

- Аялдарда эрозия пайда болот эмеспи, дарыланбаса акыры барып ракка айланат дешет. Гинекологдор күйөөсү дарыланбаганы үчүн аялы кайра-кайра ооруй бере турганын айтышат.

- Эрозияны пайда кылган себептер көп. Адамдын папиллома вирусу да пайда кылышы мүмкүн. Жуп катары дарыланбоо - кыргыз коомундагы чоң көйгөй. Аял гинекологго бара берип тажайт. Иммунитети түшөт, молочница болот, кыйналат да кыскасы. Бирок менин тажрыйбамда эркек таза, бирок аялынан оору табылган учурлар да болгон.

Дагы караңыз

"Инфаркт күтүүсүз кармайт". Эркектин жүрөгү эмнеге назик?

- Баракчаңызда кооптуу инфекциялар, айрыкча хламидия тууралуу да айткан экенсиз.

- Хламидия - бул бактерия. Жыныстык жол менен жугат. Башында заара кылып жатканда ачышып, ыңгайсыздык жаратат. Бирок эркектин психологиясы ушундай экен. Чыдап жүрө берет. Анан бактерия денеге кирет да жылдап жүрө берет. Эркек аны өнөктөшүнө жугузат дегендей. Мунун кооптуу жери башка органдарга да терс таасир этет. Рейтер оорусу деп коет, муундар, көз, жыныс органдары сезгенет. Мага кардиолог, ревматологдор бейтаптарды жиберет. Текшере келгенде айрымдарынан жыныстык оорулар чыгып калат. Андай жол менен жуккан инфекция жүрөктүн ичине да жабышып калышы мүмкүн.

- Илгери Кыргызстанда сифилис, гонерея жуккандар көбөйүп кеткени айтылды эле. Азыр абал кандай?

- Гонерея азыр да кездешет. Бул эми ден соолугуна карабаган, кат-сабаты төмөн адамдарда көп кездешет. Бул аябай агрессивдүү инфекция да. Жыныстык органдан ириң агып калат. Эркектер андай учурда цефтриаксон сайдырып алышат. Ошону менен жүрө беришет. Бирок бул дарылоо эмес. Сөзсүз дарыгердин көзөмөлүндө дарыланыш керек. Андан кийин кайра текшерилип, анализ тапшырууга тийиш. Инфекция толук кеткенден кийин гана каттоодон чыгарылат. Сифилис азыр азыраак кездешет. Анда жара чыгат. Айрымдар левомеколь сүйкөп коюшат, кетип калса айыктым деп ойлошот. Эң жаманы ал канга аралашып кетет. Териде ар кандай кызыл точкалар пайда болсо, аллергия деп көңүл бурбай коюшат. Акырындап нерв системасын талкалайт, чачы түшөт...

- Өткөндө "жыныстык инфекциялар мээнин иштешин бузат" деген бир изилдөө окуп калдым эле. Бул канчалык чындыкка жакын?

- Ошол эле сифилис нерв системасын бузарын айтпадымбы. Жыныстык инфекциянын кайсы түрү болбосун эркекти бушайман кылышы мүмкүн. Бир жери ооруп, ачышып же кычышып турса албетте адамдын маанайы бузулат. Психикалык оорулардын баарын жыныстык инфекцияга байлоо туура эмес дечи. Анан калса, бизде азыр эркекти стресс кылган себептер көп. Ошол эле тамак-аштын, ошол эле абанын сапаты. Жашоонун ылдам темпи, баарына жетишүү керек деген атаандаштык. Эркектин психологиясы ушундай, саал артта калса эле ачуулана баштайт.

- Эркектик күч-кубатты жоготуу дагы стресске алып келет да?

- Абдан. Чөгүп кетишет да. Ошол себептүү мен ооруп келгендерден "качан үйлөнөсүң?" деп сурайм. Бир айдан кийин десе, мен алардын уругун текшербейм. Текшерген күндө да аны жакшыртканга жетишпейм. Андай болгон соң алардын көңүлүн оорутуп эмне кылам? Анын ордуна "жакшы маанай менен үйлөн" дейм. Анткени эркек үчүн маанай абдан чоң мааниге ээ. Жеке пикиримде, дарыгер катары маанайды бергенди да билишибиз керек.

Дагы караңыз

Аденома, простатит, рак. Ооруга эрте чалдыккан эркектер

- Сиз "телефондор эркек балдарга зыян, алар сөзсүз урологго келет" деп айтыпсыз.

- Телефон билинбегени менен ысык болот. Аны чөнтөккө салып жүрөбүз. Чөнтөк турган жерде жыныс органдары жайгашкан. Эркектики сыртта турат. Ошого жараша ал салкын болушу керек. Ысыганда иштөө функциясы бузулат. Экинчиден, радиация. Телефондон көзгө көрүнбөгөн нурлар чыгат. Алар денеге сиңе берет. Бош радикалдар деп коет медицинада. Алар шишик пайда кылышы мүмкүн. Wi-Fi ачык эле иштеп атат, алардын зыяны азырынча билине элек. Сиз өчүрүп койсоңуз, коңшунуку күйүп турат дегендей. Сыртка чыксаң аба кир, ыш. Жеген тамак-ашың химикат. Ичкен сууң, топурагыңан бери булганган. Ушунун баары эркекке билинбей сокку уруп жатат сөздүн ачыгы. ДССУнун көрсөткүчү боюнча эркектин уругунун сапаты жылдан жылга төмөндөп жатат. Албетте, буга эркек өзү дагы жооптуу. Зыяндуу адаттарга жакын, ден соолугуна кайдыгер адамдар бар да арабызда.

- Маек соңунда бир суроо берейин, сиз айткан көйгөйдүн көбү жыныстык сабаттуулуктун төмөндүгүнөн болуп жатат да. Ошону эрте эле окутуп башташ керекпи, эмне кылыш керек?

- Туура, жаш жигиттер жыныстык сабаты төмөндүгүнөн миграцияга барып, оору жугузуп алып жатат да. Мен өзүм мектептерге барып лекция окуп турам. Түшүндүрүү иштерин тынбай жүргүзүү керек. Дагы бир көйгөй пайда болду, спорт менен машыккан айрым жаш жигиттер тестостерон сайынып жатат. Бул өтө кооптуу, баңгиге айланып калат бара-бара. Бул дагы өзүнчө бизнеске айланып кетти. Ошону мыйзам менен жөнгө салуу керек. Айта берсең көйгөй көп. Бирок эркектин саламаттыгын чыңдай турган программа керек.

Подкастты толук аудиодон уга аласыз.

Embed бөлүшүү

"Жыныстык оорулар эркекти тукумсуз кылат"

автор Азаттык Үналгысы | Кыргызстан: видео, фото, кабарлар

Embed бөлүшүү

The code has been copied to your clipboard.

The URL has been copied to your clipboard

---

No media source currently available

0:00 0:35:58 0:00

Түз линк

• 128 kbps | MP3
• 64 kbps | MP3

Поп-аут плейер

Алгачкы отурум, президенттин талап-сунуштары

Бүгүн 17-декабрда Жогорку Кеңештин кезектеги, сегизинчи чакырылышы алгачкы отурумуна чогулду.

Ант берүү салтанатына өлкө президенти Садыр Жапаров жана Адылбек Касымалиев баштаган Министрлер кабинетинин өкүлдөрү катышты. Алгачкы жыйын парламенттеги жаш курагы боюнча эң улуу депутат Гүлай Машрапованын төрагалыгында мамлекеттик гимн менен башталды.

Шайлоо жана референдум өткөрүү боюнча борбордук комиссиясынын (БШК) төрагасы Тынчтык Шайназаров көп мандаттуу 30 округда өткөн шайлоонун жыйынтыгын Боршайком тааныганын белгиледи. Ал 29 округдан 87 талапкер мандатке ээ болуп, №13 округдагы шайлоонун жыйынтыгы жараксыз деп табылганын билдирип, жаңы шайланган депутаттарга күбөлүк жана атайын үлгүдөгү төш белги тапшырып, ант берүү аземи өттү.

Өз сөзүндө мамлекет башчысы Садыр Жапаров эл өкүлдөрүн берген антына бекем турууга чакырды. Кыргыз парламентаризминин тарыхына токтолуп, жаңы чакырылыш менен алдыда кандай кызматташуу болору жөнүндө сөз кылды.

Жапаров мурда, парламенттик система учурунда Жогорку Кеңеште депутаттар министрлерге жана жергиликтүү бийлик өкүлдөрүнө кадр маселеси боюнча кийлигишип, буйрук берип, "кичине эле кемчилиги болгон мамлекеттик кызматкерлерди трибунадан сындап келгенин" айтып, муну туура эмес жол деп атады жана жаңы депутаттарды андай жолго түшпөөгө чакырды.

Бирок олуттуу кемчилик болсо ачык сындаш керек экенин айтты.

"Олуттуу кемчиликтер болсо сындагыла, коррупциялык иштери же мамлекеттин казынасына кол салган учурлары болсо ачык далилдер менен айтып чыгыңыздар. Биз рахмат гана айтабыз", - деди президент.

Өкмөттүн отчетун же республикалык бюджетти кабыл алууда айрым депутаттар, мисалы, "Менин айылыма бир километр жолду асфальттап бер, болбосо отчетуңа каршы добуш берем..." деп ачык эле соодалашууга барганын айткан Жапаров муну көндүм адат, терс көрүнүш деп атады.

Өлкө башчысы мындан ары Жогорку Кеңеште фракция, комитет жыйындарына "министрлер өзү келсин" деген талап коюлбашы керектигин да айтты. Алардын орун басарлары же тийиштүү кызматкерлери менен деле иштешсе болорун белгиледи.

Шайлоо системасы боюнча маселеге токтолуп, президент, бул жараянга элдин катышуусу жакшы болбой жатканын айтты:

"Биз түзүп берген шарттардан кийин элдин катышуусу активдешет, 70% чыгат деген үмүтүбүз бар эле. Тилекке каршы, андай болгон жок. Ошондуктан, балким, милдеттендирүү чараларын киргизебизби, башкабы, айтор, элдин шайлоого жигердүү катышуусун камсыз кылуу үчүн жаңы мыйзам керекпи деген ой жаралууда менде".

Ушул жүйөдөн улам Жапаров депутаттарга тийиштүү мыйзам долбоорун демилгелөө жагын карап көрүүнү сунуш кылды.

Шайлоонун эртеси чет өлкөлүк байкоочулар менен жолугушууда келечекте онлайн форматта, үйдө олтуруп эле интернет аркылуу добуш берүү жагын ишке ашырууга аракет кыларын айтканын президент мындай оюнан кайтып жатканын билдирди:

"Байкап көрсөм, мындай жакшы ниеттеги аракетибиз өз максатына жетпей, тескерисинче, добуш сатып алууга жем болуп калчудай экен. Себеби, өзүнө ишенбеген, ниети бузук талапкерлердин жана алардын үгүтчүлөрүнүн үймө-үй кыдырып, добуш сатып алышына жеңил шарттар түзүлүп калчудай".

Спикерликке бул чакырылышта да Нурланбек Тургунбек уулу сунушталып жатканын "Азаттыкка" депутат Жанарбек Акаев билдирди.

Жалпысынан беш депутаттык топ түзүлөрү, аталган топтордун лидерлери Тургунбек уулун сунуштап жатышканы, бүгүн парламент төрагасы менен катар анын орун басарлары жана комитеттердин төрагалары да шайланары маалымдалды.

Бул жолку шайлоого парламенттин өзүн өзү таркаткан буга чейинки чакырылышында депутат болгон 79 киши талапкер катары катталган, натыйжада алардын 49у мандат алды.

Жаңы депутаттардын үчтөн бири 41-50 жаштагылар, 30 жашка чейинкилер үчөө. Жаш курагы жагынан эң улуусу 69, ал эми эң кичүүсү 25 жашта.

Мөөнөтүнөн мурда өткөрүлгөн шайлоо

Ошентип, эгемен Кыргызстандын тарыхында өз парламенти иштей баштагандан бери сегизинчи чакырылыш кызматына киришүүдө.

Буга чейинки, жетинчи чакырылыш 2021-жылдын 28-ноябрында шайланып келген жана мөөнөтү 2026-жылдын ноябрында аяктамак.

Бирок быйыл сентябрда Жогорку Кеңеште парламентти өзүн өзү таркатуу демилгеси көтөрүлүп, 32 депутаттан кол чогултулуп, сунушту парламенттин төрагасы да колдоп, кийин президент жарлык чыгарып, мөөнөтүнөн мурда шайлоо 30-ноябрда өттү.

Иштеп жаткан Жогорку Кеңешти өз мөөнөтүнөн бир жыл эрте таркатуу сунушун айтып чыккандар кезектеги парламенттик шайлоо 2026-жылдын ноябрь айында, эки айдан кийин эле, 2027-жылдын январь айына президенттик шайлоо өтөрүн белгилеп, Борбордук шайлоо комиссиясы мындай эки ири саясий иш-чараны аз убакыттын ичинде удаа өткөрүүгө жетишпей каларын айтышкан. Эки шайлоо биринин артынан бири өтүшү саясий жана экономикалык жактан өлкөгө кыйынчылык жаратат деп да жүйө келтиришкен.

Бирок депутаттардын арасында алардын сунушун колдобогондор да болгон. Экс-депутат Исхак Масалиев, мисалы, "президенттик шайлоо үчүн парламент өзүнүн тагдырын чечкени туура эмес" деген пикирин билдирген.

Дагы караңыз

"Өзүбүздү садага чаап жатабыз". Парламентти таркатууга 32 депутаттан кол чогулду

Өткөн чакырылыштын курамы 90 депутаттан туруп, “Ата Журт Кыргызстан”, “Ишеним”, “Ынтымак”, “Альянс”, “Бүтүн Кыргызстан”, “Ыйман нуру” партияларынын тизмеси менен жана бир мандаттуу 36 округдан шайланып келген депутаттар түзгөн.

30-ноябрда мөөнөтүнөн мурда парламенттик шайлоо өтүп, ага шайлоочуларын 36,90%, башкача айтканда, жалпы 4 294 243 кишинин 1 584 446сы добуш берүүгө катышкан.

Мыйзам боюнча 30 округдун ар биринен үчтөн депутат шайланып келиши керек. Гендердик квота да каралып, ар бир округдан шайлана турган үч депутаттын бири аял болушу кажет, же, эки аял болсо, үчүнчүсү эркек болушу шарт.

12-декабрда БШК шайлоонун жыйынтыктары боюнча акыркы токтомун кабыл алып, 87 талапкерди парламенттин депутаты кылып каттады.

Ал эми бир округдагы добуш берүүнүн жыйынтыгы жокко чыгарылган. Бул №13 округ. Ал жерде өткөн шайлоонун жыйынтыгы мыйзам бузууларга байланыштуу жокко чыгарылган жана эми кайра шайлоо өтүшү керек.

Борбордук шайлоо комиссиясынын соңку маалыматында шайлоону өткөрүүдө БШК өзүнүн милдеттерин мыйзамдын талаптарына ылайык толугу менен кынтыксыз аткарганы, бардыгы календардык пландын негизинде ырааттуу жүргөнү белгиленген.

Өлкө аймагында 2492 шайлоо участогу түзүлдү. Анын ичинде 27 тилкеде аралыктан добуш берүү уюштурулду. Чет өлкөлөрдө 100 добушкана ачылды.

Шайлоодо 90 орунга 460 жаран талапкер болду, алардын 271и эркек, 189у аял, майыптыгы бар 16 талапкер катышты.

12-декабрга карата БШКнын Ыкчам чара көрүү боюнча координациялык тобуна 274 бузуулар тууралуу маалымат келип түшкөн. Шайлоочуларга жана шайлоо процессинин башка субъектилерине маалымат берүү жана үгүт жүргүзүү эрежелери боюнча жумуш тобуна 116 материал келип түшкөн. Анын ичинен 62 факты боюнча административдик айып салынган. Шайлоочулардын жана шайлоо процессинин башка катышуучуларынын арыздарын жана даттанууларын кароо боюнча жумуш тобуна 39 материал келип түшкөн, анын ичинен 12 факты боюнча административдик айып салынган.

Айрым добушканалардагы ыктымал добуш сатып алуу учуру тартылган видеолордун негизинде аймактык шайлоо комиссиясы №8 округдагы №5249 жана №5514 тилкелердеги добуш берүүнүн жыйынтыгын жокко чыгарган. Борбордук шайлоо комиссиясы 8-декабрда талаш жараткан №8 шайлоо округу боюнча чечим кабыл алып, жеңүүчү катары Жанарбек Акаевди, Улан Примовду жана Нуржамал Төрөбекованы тапкан.

Башта бул округдан гендердик квота боюнча алдыга чыккан Жылдызкан Жолдошованын добушу мандат алууга жетпей калды. Ал Боршайкомдун чечимине каршы Бишкек шаарынын Административдик сотуна кайрылып, арызы четке кагылды. Ал өзүнөн кийинки келе жаткан Нуржамал Төрөбекова БШКнын төрагасы Тынчтык Шайназаровдун тууганы экенин айтып чыккан. Шайназаров бул дооматты четке кагып, бардык чечимдер мыйзам чегинде болорун билдирген.

№9, №26 округдар боюнча да талаш-тартыш уланууда. №9 округда гендердик квота боюнча шайлоодо алдыга чыкканы кабарланган Ыргал Кадыралиеванын ордуна Жылдыз Эгембердиева депутат катары катталган.

№26 округдан Жогорку Кеңештин депутаттыгына талапкер болгон Элдар Абакиров шайлоодон кийин кайрылуу жасап, Кемин районундагы бул окуяда 5-6 адам 460 миң сом менен кармалганын айтып, бул маселе каралбай калганына даттанып, акчанын чоо-жайы боюнча териштирүүнү талап кылган. Ал бул иш боюнча күнөөлүүлөр аныкталбаса, №26 шайлоо округундагы шайлоонун жыйынтыгын жокко чыгарууну сунуштаган.

ИИМ акча тараткан адам талапкер Медербек Саккараевдин өкүлү экенин ырастаган. Бирок 8-декабрда БШК акча таратууга талапкердин тиешеси жоктугун айтып, Саккараевди шайлоодон четтеткен эмес.

Боршайком ошол эле күнү №26 округ боюнча да чечим кабыл алып, жеңүүчү катары Медербек Саккараевди, Эркинбек Исеналиевди жана Жамила Исаеваны тааныган.

Азыркы чакырылыш жаңы эреже боюнча шайланып келди. Быйыл июнь айында Кыргызстандын шайлоолор жөнүндөгү мыйзамдарына олуттуу өзгөртүүлөр киргизилген.

Жаңы эрежелер

Президентти жана Жогорку Кеңештин депутаттарын шайлоо жөнүндөгү конституциялык мыйзамга өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу конституциялык мыйзамга президент 9-июнда кол койгон. Мыйзамды парламент 30-апрелде кабыл алган.

Мамлекет башчынын маалымат кызматы мыйзамдын максаты Жогорку Кеңештин депутаттарын шайлоо жол-жоболорун өркүндөтүү, саясий коррупцияга каршы күрөшүү жана шайлоонун учурдагы системасынын кемчиликтерин четтетүү, жарандардын эл өкүлдөрүнө болгон ишеним деңгээлин жогорулатуу экенин белгилеген.

Дагы караңыз

Президент депутаттарды бир мандаттуу округдардан шайлоо жөнүндө мыйзамга кол койду

“Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарын шайлоону өткөрүү үчүн 30 көп мандаттуу аймактык шайлоо округу түзүлөт, алардын ар биринде Жогорку Кеңештин үчтөн депутаты шайланат. Мыйзамга ылайык, шайлоо өткөрүүдө аралыктан, электрондук добуш берүү колдонулушу мүмкүн. Аралыктан, электрондук добуш берүүнү өткөрүү жөнүндө чечим шайлоо дайындалганда кабыл алынат. Көп мандаттуу аймактык шайлоо округдары боюнча Жогорку Кеңештин депутаттыгына талапкерлерди көрсөтүү укугу саясий партияларга жана өзүн-өзү көрсөтүү жолу менен жарандарга таандык”, - деп билдирген президенттин басма сөз кызматы.

Жаңы мыйзамга ылайык бюджеттик каражатты үнөмдөө максатында тиешелүү шайлоо округдарынан чыгып кеткендердин ордуна көп мандаттуу аймактык шайлоо округдары боюнча депутат шайлоо өткөрүлбөй турганы белгиленген.

Бул жолку өнөктүк Кыргызстандын эгемен тарыхындагы каражат көп коротулган парламенттик шайлоо болуп калды. БШК талапкерлер үгүткө 1,5 млрд сом сарптаганын билдирди. Бирок айрым серепчилер каражат мындан бир нече эсе көп чачылганын, көп округдарда добуш сатып алуу аракеттери болгонун айтууда. Буга дээрлик көпчүлүк округдардан жалаң капчыктуу талапкерлер утуп чыкканын мисал тартууда.